Son haftalarda dünya gündeminde neredeyse tek bir gündem var: Suriye. Esad idaresinin yıkılmasıyla birlikte Şam’da ipler artık El Düstur ve IŞİD ilişkileriyle dikkat çeken isimlerin-grupların elinde. Suriye’de yaşanan gelişmelerin suratı, ister istemez odağımızı yaşanan olaylara ve Esad’ın çöküşüne sabitlese de ülkeyi nasıl bir geleceğin beklediği büyük bir merak, hatta telaş konusu.
Peki bundan sonra Suriye’yi ve Ortadoğu’yu nasıl bir gelecek bekliyor? Suriye’de yaşananlar Libya’da yaşananları mı hatırlatıyor? Gelecekte Suriye’yi bir kaos mu bekliyor; yoksa kaos çoktandır karar sürüyor mu? İsrail’in kazanımları Filistinlileri nasıl etkileyecek? Türkiye’nin önündeki seçenekler neler?
Hepimizin aklından çıkmayan tüm bu soru işaretlerini Hindistanlı Marksist tarihçi ve muharrir Vijay Prashad ile konuştuk. Daha evvel kendisi ile emperyalizm üzerine sohbet etme bahtımız olmuştu. Yordam Kitap’tan geçtiğimiz yıllarda çıkan ‘Arap Baharı, Libya Kışı’ kitabıyla da tanıdığımız Prashad hem alanda yaşananları anlattı hem de bölgenin geleceğine dair kanılarını paylaştı.
‘HTŞ HAREKETE GEÇTİĞİNDE SURİYE ORDUSU BÜSBÜTÜN ZAYIFLAMIŞTI’
Belki de Suriye’de son devirde yaşanan gelişmelerden kısaca bahsederek kelama başlayabiliriz. Her şey çok süratli oldu. Bundan birkaç hafta evvel insanlara, “Hey, birkaç gün içinde Colani, Şam’ın yeni hükümdarı olacak” deseydiniz, muhtemelen kimse bunu ciddiye almazdı. Fakat işte buradayız. Artık ülkenin geleceği eski bir IŞİD şefinin elinde. Öte yandan ABD, Türkiye yahut İsrail üzere farklı aktörlerin de kendi çıkarları doğrultusunda Suriye topraklarında yer aldıklarını görüyoruz. Ve bütün bu süratli gelişmeler bize tahminen de Lenin’in şu ünlü kelamını hatırlatıyor: ” Hiçbir şeyin yaşanmadığı on yıllar ve on yılların yaşandığı haftalar vardır.” Tamam, çok farklı şartlar içerisinde söylemiş olabilir lakin yeniden de olayların hızı bize bu sözleri hatırlatıyor. Genel olarak Suriye’de olup biteni nasıl görüyorsunuz?
İlk olarak şunu fark etmemiz gerekiyor ki, Suriye son 15 yıldır egemenliğini tam manasıyla kullanamıyor. Suriye’nin kuzeydoğusunda ve genel olarak doğuda ABD, geniş bir toprak kesimi ele geçirdi. Suriye’nin petrol alanlarından geriye kalanların tamamı ABD’nin elinde ve son on yıldır ABD Suriye’ye epeyce sert yaptırımlar uyguladı. Daha sonra, kuzeyde Türkiye hududu boyunca çeşitli Kürt kümeleri var, bir tane değil, çeşitli Kürt kümelerinin elinde bulunan bir dizi kent ve kasaba var. Onlar da Şam’dan özerklik olarak gördükleri hali uyguladılar.
Sonra Suriye’nin kuzeybatısına geldiğimizde -sanki bir yapbozmuş üzere Suriye ile oynadığımızı görebilirsiniz, yalnızca kesimleri çıkartıyorsunuz- Suriye’nin kuzeybatısında, 2014’ten beri en azından İdlib kenti çeşitli İslamcı kümelerin elindeydi. Suriye Ordusu’nun İdlib’e gerçek ilerlemeye çalışması üzerine Türkiye, 2020 yılında bunu engellemek için Suriye’ye saldırmış, akabinde İdlib’i savunmak için Ruslarla mutabakat yapmıştı. Yani kuzeybatı kısmı büyük ölçüde Türk hakimiyetindeydi.
Sonra Güney’e gelirseniz şayet, Suriye ordusunun zayıflamasının bir sonucu olarak Suriye hükümeti, Dera üzere büyük kentler de dahil olmak üzere yerleşim yerlerinde çeşitli güçlerle muahedeler imzaladı. Görünüşte sakin bir durum vardı. Ancak aslında barış muahedeleri yapmışlar ve bu kentlerin büyük kısmından askerlerini çekmişlerdi. Son olarak Suriye’nin batısında İsrail, 1973 yılında Golan Tepeleri’ni ele geçirmişti ve Suriye’nin hudut bölgeleri üzerinde epey güçlü hak tezleri vardı. İsrail ordusu tarafından 210. Tümen isminde yeni bir askeri tümen oluşturuldu, mümkün olduğunca çok toprak ele geçirmeye hazır olmak hedefiyle.
İsrail’in son bir yıldır Filistinlilere karşı yürüttüğü soykırım savaşı boyunca Suriye ordusunu bombaladığını ve zayıflattığını görüyoruz. İran’ın Suriye’deki lojistik depolarını bombaladığını görüyoruz, vb. Heyet Tahrir’in (HTŞ) İdlib’den güneye hakikat hareket etmeye karar verdiği sırada Suriye ordusu büsbütün zayıflamıştı. Rusya Ukrayna’da meşguldü ve Hizbullah güçleri Şam’ı savunmak için sonu geçebilecek durumda değildi.
‘ESAD MAKUS BİR OYUN OYNADI’
Ve söylemeliyim ki, Bay Esad da çok berbat bir oyun oynadı. Hizbullah’ın ilerleyen birliklere roket atmasına müsaade vermedi. Ve [ülkeden] ayrılırken halkına bir konuşma bile yapmadı. Sessizce ayrıldı. Bana söylenene nazaran yakınındaki isimlerin bir kısmı Irak’a gerçek yola çıkmış. Suriye’yi terk ettiler. Ve böylelikle Esad Hanedanlığı çöktü. Suriye’deki 53 yıllık Esad idaresinin çöküşü, senin de söylediğin üzere çok süratli oldu Ancak aslında bu durum son on yıl boyunca yaşanıyordu; yavaş ve temkinli bir aşınmaydı ve nihayetinde çöktü.
Açıkça söyleyelim: Ebu Musad el-Colani liderliğindeki HTŞ İsrail’den hava takviyesi aldı. Ve Türkiye’den kara takviyesi aldı. Bu bir ihtilal değil. Bu, İsrail tarafından aslında zayıflatılmış olan Esad hükümetinin devrilmesidir ve İsrail için büyük bir zaferdir.
‘COLANİ’NİN İSRAİL İRONİSİ
Ayrıca geçtiğimiz günlerde yaşanan bir başka rahatsız edici sahne de medyanın olaylar hakkında haberciliğiydi. Zira birçok batılı medya temsilcisinin nasıl Colani’yi aklamaya başladıklarını gördük. Resmen Colani’nin IŞİD ve El Düstur art planını bize ‘kabul edilebilir bir gençlik hatası’ olarak göstermeyi denediler. Ve onu ‘değişmiş’, ‘pragmatik’, ‘ılımlı’, ve hatta ‘karizmatik’ bir başkan olarak resmettiler. Ve bunun üzere birçok örnek gördük. Kimileri daha kapalıydı, kimileri daha aşikardı. Örneğin CNN’in yaptığı üzere parodiyi andıran haberler gördük. Fakat daha farklı isimler de vardı. Onlar da misal haberler yaptılar ancak istekli olarak, rastgele bir devlet irtibatı olmadan. Sonuçta hepsi günün sonunda Suriye’nin yeni yöneticileri hakkında zihnimizde bir meşruiyet inşa etmeye çalıştılar. İşte bu yüzden size şunu sormak istiyorum: Sizce kelam konusu haberleri yapanlar, Suriye’nin parlak bir geleceği olduğuna inandıkları için mi bu insanların geçmişini görmezden geliyorlar? Yoksa bu türlü bir idarenin bir Arap ülkesine yakıştığını düşünüyorlar da oryantalist zihniyetlerinin sonucunda mı bu türlü bir tutum aldıklarını söylersiniz? Tahminen de yalnızca umursamıyorlar? Sizin bu haberlerdeki sıkıntıyı ele alış ile ilgili fikirleriniz, görüşleriniz neler?
Öncelikle Bay Colani farklı biri. Colani, savaşta kullandığı bir isimdir. Golan Tepeleri’ne atıfta bulunuyor. Bu ironik, zira Bay Colani’nin hükümeti -ya da Şam’da şimdilerde artık kim varsa- İsrail’in Golan Tepeleri’ni ele geçirmesine karşı çıkmıyor. İsrail’in tampon bölgeyi ele geçirmesine karşı çıkmıyor. Bunların hiçbiri tartışılmıyor. Yani ismi Colani ancak hiç de Suriye topraklarını İsrail işgalinden geri almaya niyetli görünmüyor, masadan kalkıyor.
Bay Colani CNN’e bir röportaj verdi ve açıkçası insanlardan gidip bu röportajı izlemesini isterim. Farklı bir röportaj. Bir halde son birkaç yıldır Bay Colani çok uygun eğitildi. Zira gençliğinde Irak’a gitmişti. Irak’taki El Kural’ın en kötülerine katıldı; Irak’taki Şii nüfusa karşı fecî şiddet aksiyonları gerçekleştiren Ürdünlü Bay Zerkavi’yle bağı olan tipten kümelere. Bay Colani’nin kendisi de Irak’ta El Esas’ın, El Nusra Cephesi’ni kurmak üzere gönderdiği şahıslardan biriydi. 2011’de Suriye’deki ayaklanmalara dayanak cephesi olarak. Bay Colani 2016’da en azından nominal olarak El Esas’tan ayrılmaya karar verene kadar El Nusra Cephesi’ne liderlik etti, o sırada farklı bir oluşum yarattı vb. Fakat CNN röportajına kadar Bay Colani’nin kanısını değiştirdiğine dair hiçbir delil yok.
‘DEMOKRATİK OLMAYACAKLAR; ZİRA KENDİ GÜNDEMLERİ İLE GELİYORLAR’
Biliyorsunuz, [Colani] son birkaç yıldır başka medya kuruluşlarına verdiği röportajlardan daha çok İsrailli akademisyenlere ve İsrail medyasına röportaj veriyordu. Yani, gidip İsrail’deki akademik ve siyasi kurumlara bakarsanız, çok şey görürsünüz: Çok fazla siyasi isim Colani’yi görmek üzere İdlib’e gitti ve onunla röportaj yaptı. Çok değişik, biliyorsunuz, pek üzerinde durulmadı lakin işte bu türlü. Yani Colani kendini dönüştürmüş. Irak’ta ve Suriye’nin birinci devirlerinde yaşananların ‘kendi gençlik yıllarıyla ilgili olduğunu’ ve ‘şimdi daha olgun olduğunu’ söylüyor. Aslında, artık El Nusra Cephesi’nin salaş kıyafetlerinden farklı olarak haki zeytin yeşili bir üniforma giyiyor. Hatta bakanlarının birçoğu başlıklarını çıkardı, elbiselerini çıkardı; grup elbiseler giydi. Ve artık kendilerine ‘demokrat’ diyorlar.
Bakın, Suriye halkının yeterliliği için, ‘azınlıkları öldürmek istemediklerini’ söylerken doğruyu söylediklerini umuyorum. Öte yandan, insanların amaç alındığına dair ziyadesiyle haberler geliyor. ‘Bu beşerler, büyük ihtimalle Amerikalılar, İsrailliler ya da Türk hükümeti tarafından kendilerine sağlanan bu görünüşün altında aslında El Kaide’ler’ demek istemiyorum. Bunlar İstanbul’da oturan ve Şam’da iktidara gelmeye hazır olan Suriye Müslüman Kardeşleri değil. Bunlar gerçek El Kaideciler. Tahminen fikrini değiştirmiştir, beşerler değişiyor, o denli umuyorum. Ben bundan şüpheliyim.
Şüpheliyim zira o kadar uzun vakit geçmedi. Çok fazla güçten bahsediyoruz. M5 Karayolu’ndan aşağıya gerçek ilerleyen taburlar Urumçi’den Uygur’dan gelen El Esas tipi figürlerdi. Çeşitli Uygur güçlerinde yer alan insanlar, Türkmenistan İslam Partisi (TİP), vb… Bu güçler demokratik olmayacaklar. Kendi gündemleri ile geliyorlar. Yani tekrardan, Bay Colani’nin söylediklerinin yanlışsız olmasını çokça umuyorum. Fakat ben bundan nitekim şüpheliyim.
SURİYE, LİBYA OLACAK MI?
Bir evvelki soruda da belirttiğimiz üzere, şu anda pek çok kişinin Esad devrinin ne kadar makûs olduğunu anlattığını görüyoruz. Lakin geleceğin nasıl olabileceği ve bununla ilgili telaşlar hakkında pek bir şey söylemiyorlar. Tamam, berbat adam gitti lakin yerine kim geldi? Bu kıssa Libya’da yaşananlara çok benzemiyor mu? Hatta tahminen Libya örneğine daha naif bir halde bakabilir, bu insanların geçmişinin bu örnekte daha net olduğunu düşünebiliriz. İç savaşın başından beri dehşetli bir CV biriktirmişler ki siz de Colani hadisesinden kısaca bahsettiniz. Yani kimi şeyler Libya’dan daha öngörülebilir tahminen. Lakin özetle Suriye’yi nasıl bir gelecek bekliyor? Siz neler düşünüyorsunuz?
Öncelikle Libya örneğinde kimi ayırt edici özellikler olduğunu söyleyelim. Birincisi, Sayın Kaddafi’ye karşı savaşan kara kuvvetlerinin de öngörülebilir bir geçmişe sahip olduğu doğrudur. Birçoğu Libya İslami Uğraş Kümesi (LIFG) üyesiydi, Birçoğu Afganistan’da eğitim görmüştü (en azından buyrukları Afganistan’da eğitim görmüştü). Birçoğu Suriye’deki savaştan çıkmıştı ve o zamanki Katar buyruğunun eşinin eski finansörü olan Mahmud Cibril üzere bireylerin kara gücü olmak üzere Suriye’den Libya’ya getirilmişlerdi. Bunlar Bingazi’ye gelen üst sınıf Libyalılardı fakat savaş alanına koşarak gitmeyeceklerdi. Eski LIFG güçlerini getirdiler. Akabinde kaos başladı zira bu güçler liberallere saldırdı, onları öldürmeye başladı ve Libya hala bir kaos içinde yaşamaya devam ediyor.
Suriye aslında kaos halindeydi! İşte sıkıntı bu! Ortadaki fark bu, dediğim üzere, Suriye zati Balkanlaştırılmıştı. Şu anda iktidarda olan bu örgüt Suriye’yi Balkanlaştırmayacak. Suriye esasen Balkanlaştırılmıştı. Şam’da iktidara geldiler. Tahminen İdlib’den, Halep’ten Şam’a kadar, Suriye’nin omuriliği sayılabilecek bir bölgeyi denetim edecekler. Lakin, başka pek çok şey aslında öbürleri tarafından denetim ediliyor ve çekişmeli.
İdlib’i ellerinde tutabilecekler mi onu bile bilmiyorum. Türkiye’nin Suriye’de daha fazla ilerlemek istediğinde dair emelleri olduğuna eminim. Bu zati belirlenmişti. Türkiye’nin Suriye toprakları içinde hak argüman etmeye devam ettiği tarihi yerler var. Yani Balkanlaşma çoktan gerçekleşti. Bu beşerler zati epey sefil durumda. Tek fark, Şam’da iktidarda görünüyor olmaları. Daha yalnızca birkaç gün oldu. Bugün 13 Aralık. İktidara geleli bir haftadan az oldu. Çok fazla yorum yapamayız. İdlib’den Şam’a gitmeleri 11-12 gün sürdü ve iktidara gelmelerinin üzerinden 11-12 gün bile geçmedi. İddia etmek çok güç. Halep ve Şam ortasında istikrar oturabilir.
‘KADDAFİ VE SADDAM, ESAD’IN TERSİNE SONUNA KADAR AYAKTAYDI’
Pek bir çekişme olduğunu sanmıyorum. Ruslar ilgilenmiyor. İranlılar zati ‘son savaşan bizdik ve ayrıldık’ dediler. Bay Esad gitti fakat hala kamuoyuna gerçek bir açıklama yapmadı. Yalnızca ‘siyasetten çekiliyorum’ diyor. Fazla bir çekişme yok. Kaddafi ya da Saddam Hüseyin hakkında ne düşünürseniz düşünün, sonuna kadar gururla ayaktaydılar ve ‘Biz Arap liderleriyiz’ dediler. Bay Saddam Hüseyin asılmadan çabucak evvel hakime ‘Siz kim oluyorsunuz da beni asıyorsunuz, ben Saddam Hüseyin’im, Irak Devlet Başkanıyım’ dedi. Kaddafi öldürülmeden çabucak evvel, ‘Sizler köpeksiniz ve köpeklerin oğullarısınız, ben Muammer Kaddafi’yim’ dedi. Sayın Esad öylece çıkıp gitti. Tahminen Hafız Esad daha farklı davranabilirdi.
Bu çeşit iş ve sorumlulukları gönülsüzce üstlenen çocukların her vakit gerilerinde bir tarihleri olmuyor. Biliyorsunuz, babasının isteksiz bir halefiydi. Kendilerini adamadıkları ve tecrübe sahibi olmadıkları sürece çocuklarınızın neden sizin yerinize geçmemesi gerektiğinin uygun örneklerinden biri bu. Libya’nın Suriye için uygun bir paralel olup olmayacağını bilmiyorum, fakat şu anda muhakkak çok düzgün bir karşılaştırma üzere görünüyor.
‘İRAN KENDİ SONLARINA DÖNÜYOR’
Suriye’yi bekleyen geleceğin yanı sıra bölgenin geleceğiyle ilgili de bir soru sormak istiyorum. Örneğin şu anda İsrail’in yalnızca Suriye topraklarında savaşmadığını, ülke içindeki askeri, sivil yahut bilimsel bölgelere karşı da kimi operasyonlar yapmaya başladığını görüyoruz. Bunu Suriye ordusunun geri çekilmesinden sonra yaptılar. Öte yandan sizin de belirttiğiniz üzere, Türkiye dayanaklı kümeler Kürtlerin denetimindeki birtakım bölgelere saldırdı. Birçok iç çatışma ve infaz haberleri da yavaş yavaş gelmeye başlıyor. Askeri varlığın yanı sıra, artık İran’ın Akdeniz’e giden yolu da kapanmış üzere görünüyor. Bu çeşit olaylar elbette bölgede büyük bir yankı yaratıyor. Bilhassa birtakım yorumcular Esad’ın düşüşünün son yıllarda meydana gelen en değerli olaylardan biri olduğunu düşünüyor. Son sorum, bölgede görebileceğimiz muhtemel değişiklikler hakkında neler söyleyebilirsiniz?
Bu mevzuda dürüst olacağım. Yakın vakte kadar İsrail’in çok zayıf bir pozisyonda olduğunu düşünüyordum. Zira global kamuoyu İsrail’e ya da onun soykırımına karşı çıkmaya başlamıştı. İsrail Lübnan’a saldırıyor olsa da, Seyyid Hasan Nasrallah’a suikast düzenlemeyi başarmış olsa da, Hizbullah’ın İran’ın yardımıyla, lakin birebir vakitte kendi direnci ve alandaki temaslarıyla o denli ya da bu türlü toparlanabileceğini ve İsrail’e bir halde hesap çıkartılacağını varsayıyordum. Lakin bence İsrail, İdlib’deki isyancılara dayanak vererek sahiden çok makul bir biçimde güç istikrarını değiştirdi.
Esad hükümetinin devrilmesi, sizin de söylediğiniz üzere İran’ın Irak üzerinden kara köprüsünün Suriye’ye geçmesi ve Hizbullah’a, hatta tahminen de Hamas’a dayanak sağlaması artık mümkün değil. Bu artık mümkün olmayacak. İran, Doğu Akdeniz’e gemi gönderemeyecek. ABD, tüm bölgeyi abluka altına almış durumda. Filolarından biri İsrail kıyılarında duruyor üzere görünüyor. İran’ın Lübnan’a gemi göndermesi çok güç. Bence bu neredeyse imkansız olacak. O gemiler İsrail tarafından hücuma uğrar.
Bence ABD’nin 2003’te Saddam Hüseyin’i devirmesinden sonra güçlenen İran’ın pozisyonu artık büyük ölçüde zayıfladı. Kendi sonlarına geri dönmek zorunda. İsrail’in İran’da gerçekleştirdiği suikast ve bombalamalara İran’ın hakikat dürüst karşılık verememiş olması da bu zayıflığın bir göstergesi.
‘RUSYA’NIN AFRİKA’DAKİ MÜTTEFİKLERİNE DAYANAĞI ZAYIFLAYACAK’
İkinci olarak, Rusya’nın burada biraz zayıflayacağını düşünüyorum. Rusya’nın Suriye’de bir rolü vardı. Lakin Suriye’deki havaalanları Afrika’daki müttefiklerine gereç taşıyan Rus uçakları için bir yakıt ikmal noktası sağlıyordu. Artık Afrika kıtasındaki kimi müttefiklerine dayanak vermek zorlaşacak. Suriye’deki havaalanları onlar için artık yok. Öteki kim Rus askeri uçaklarının kendi topraklarına inmesine müsaade verecek? Şu anda Orta Doğu’da hiç kimse. Bu değerli bir zorluk teşkil edecek. Tahminen Rusya Yemen’e inmeyi deneyebilir lakin bunun mümkün olacağından şüpheliyim. Bu bir nevi Rusya’nın geri çekilmesidir.
Bunun Filistinliler açısından sonuçları felaket olacak. Zira artık Lübnan’da Hizbullah zayıfladı. Suriye’de fiilen İsrail yanlısı bir hükümet var. Ürdün’de 1994 yılında barış muahedesi imzalayan İsrail yanlısı bir hükümet var. Mısır’da 1979’da barış mutabakatı imzalayan İsrail yanlısı bir hükümet var. İsrail’in sonlarından hiçbiri artık bir komşu tarafından tehdit edilmiyor.
Açıkçası Suriye ve İsrail’in bir mutabakatı vardı, beşerler artık bunu çok lisana getiriyor. Bütün komşu ülkeler bunu yapıyor. Fakat Suriye hâlâ İsrail için bir tehditti. Hizbullah’ın desteklenmesine müsaade verdi. Bu başlı başına muazzam bir tarihi misyondu. İsrail bu olayların sonunda büyük ölçüde güçlendi ve Filistinliler yine toparlanmakta zorlanacaklar. Hizbullah’ın zayıflatılması pek çok Arap ülkesinin işine geliyordu. Hizbullah’ı çeşitli nedenlerden ötürü sevmiyorlardı. Kimileri mezhepseldi lakin yalnızca mezhepsel değil tıpkı vakitte Hizbullah’ın siyasetleri yüzünden.
‘TÜRKİYE’NİN ÖNÜNDE YENİ BİR FIRSAT VAR’
Dolayısıyla Orta Doğu’da güç bir devirde olduğumuzu hissediyorum. Enteresan olan, bu Türkiye için ne manaya geliyor? Arap Baharı sırasında Bay Erdoğan bir çeşit neo-Osmanlıcı dış siyaset ortaya koymuştu. Ankara’da, Suriye Müslüman Kardeşleri’nin gelmesi halinde Türkiye’nin Suriye’de derin durumlara sahip olabileceğine dair bir inanç vardı. Tunus’ta Müslüman Kardeşler geliyordu, Mısır’da Bay Mursi Başkanlığında Müslüman Kardeşler geliyordu. Libya’da Müslüman Kardeşler iktidar çabası veriyordu. Bunların hepsi Bay Erdoğan’ın Müslüman Kardeşler örgütünün müttefikleriydi. Yani bakıldığında 2011-2012’de bir neo-Osmanlı ihtimali vardı Artık, Bay Colani’nin Türkiye’nin müttefiki olduğunu söyleyemem fakat Türkiye’ye minnettar.
Türkiye’nin önünde yeni bir fırsat var. Ne olacak? Türkiye Filistin direnişinin yönetimini üstlenmeye çalışacak mı? Filistin direnişi başta Katar ve başkaları olmak üzere Körfez Arap ülkelerinden gelen parayla şekillendi. Irak tarafından, Suriye tarafından, bu ittifaklar ve bağlılıklar tarafından şekillendirilmişti. Türkiye bu mevzuda bir rol oynamaya çalışacak mı? Bilmiyorum. Türkiye’nin İsrail ile yakın bir bağı var. Tüm bunlar ne manaya geliyor?
‘FİLİSTİNLİLER İÇİN MUAZZAM BİR GERİLEME’
Milyonlarca çelişkiyi çözmemiz biraz vakit alacak. Lakin iki şeyin altını çizmek istiyorum. Birincisi, bu Filistinliler için hiç yeterli değil. Bu bir gerileme, muazzam bir gerileme. İkincisi, bence bu İran için çok büyük bir gerileme. Fakat göreceğiz. Tarih o kadar kolay sona ermiyor.
Eklemek istediğiniz diğer bir şey var mı?
Sadece şunu söylemek isterim. Sizin de haklı olarak söylediğiniz üzere, hiç kimse bu zamanlamayı beklemiyordu. Çok süratli oldu. Lakin İranlı askeri ve istihbarat yetkililerinin bundan evvelki haftalarda Sayın Esad’ı işlerin çirkinleşmekte olduğu konusunda uyardıkları aşikardı. Hatta Sayın Esad, İran Dışişleri Bakanı ile görüştüğünde İran Dışişleri Bakanı ‘Halep’in düşmesi korkunç olur’ dedi. Bay Esad ise ‘Hayır, bu taktiksel bir geri çekilme’ dedi. Bir yanılsamalar dünyasında yaşıyordu. İranlılar onu baştan sona uyarıyorlardı. Bunun olacağını biliyorlardı. Bunun farkına varmak değerli. Tahminen bizler şaşırdık. Ancak İranlılar bunun olacağını biliyorlardı ve Esad hükümeti onları dinlemedi.
